To już 30 lat samorządu

„Państwo po­winno zająć się tym, czym musi, tym, czym nie musi, lepiej zajmie się obywatel”.

Przełom lat 1989 i 1990 XX wieku to dla naszego kraju czas bardzo ważny i przełomowy. „Proszę Państwa, 4 czerwca 1989 roku skończył się w Polsce komunizm.” – to wypowiedziane przez Joannę Szczepkowską 28 października 1989 roku w Dzienniku Tele­wizyjnym zdanie stało się symbolem zmian, jakie nastąpiły w Polsce po pierwszych, częściowo wolnych wyborach w 1989 roku.

Wybory parlamentarne z 4 czerwca 1989 roku umożliwiły przeprowadzenie reform ustrojowych, gospodarczych i społecznych. Dzień ten otworzył Polsce drogę do demokracji, a wraz z nią do pierwszych w pełni wolnych wyborów – wyborów samorządowych.

Za datę odrodzenia samorządu terytorialnego uznaje się dzień 27 maja 1990 roku. Tego dnia odbyły się pierwsze po transformacji ustrojowej w pełni demokratyczne wybory do rad miast i gmin. W sumie o 52.037 mandatów, ubiegało się 147.389 kandydatów. Ostatecznie wybrano 51.987 radnych. Frekwencja wyniosła 42,27%. Wywodzące się z okresu PRL rady narodowe zastąpiono radami gmin, miast i dzielnic. Trzeba wspomnieć, że Sejm RP w czerwcu 2000 roku, dla upamiętnienia wyborów z 1990 roku, ustanowił dzień 27 maja Dniem Samorządu Terytorialnego.

Datą, którą trzeba zapamiętać, jest 8 marca 1990 roku, kiedy to z inicjatywy Senatu, uchwalona została przez Sejm ustawa o samorządzie terytorialnym, dziś znana jako ustawa o samorządzie gminnym. Była to pierwsza ustawa, tak głęboko zmieniająca ustrój. Ustawa, która doprowadziła do odbudowy samorządności.

Ustawa z 8 marca dokonała rewolucji w sposobie zarządzania zadaniami publicznymi, w sposobie sprawowania władzy lokalnej. Obecny kształt miast i wsi to zasługa przekazania władzy lokalnym włodarzom. Nareszcie wójtowie, burmistrzowie, prezydenci, będący najbliżej obywateli mogli realnie wpływać na jakość życia mieszkańców. Samorząd terytorialny diametralnie zmienił wsie, miasteczka, miasta, a w kolejnych latach także powiaty i województwa. Reforma samorządowa jest powszechnie uważana za jeden z najbardziej udanych obszarów polskiej transformacji ustrojowej, która uwolniła potencjał drzemiący w lokalnych społecznościach.

Artykuł 1 ustawy o samorządzie terytorialnym znalazł odzwierciedlenie w tzw. Małej Konstytucji z 17 października 1992 roku, która określała że samorząd terytorialny jest podstawową funkcją organizacji lokalnego życia publicznego, a jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną i wykonują zadania publiczne na własną odpowiedzialność i w imieniu własnym w celu zaspokojenia potrzeb mieszkańców (art. 70 i art. 71). Konstytucja z dnia 2 kwietnia 1997 roku zawiera natomiast zapis, że ogół mieszkańców jednostek terytorialnych z mocy prawa stanowi wspólnotę samorządową (art. 16).

W 1994 roku, Polska jako  jeden z nielicznych krajów w całości ratyfikowała Europejską Kartę Samorządu Terytorialnego (ang. European Charter of Local Self-government). Reguluje ona status samorządów lokalnych w relacji do władz danego państwa oraz w relacji do władz innych państw i działających w nich samorządów. Jak można przeczytać w dokumencie „przez samorząd lokalny rozumie się prawo i rzeczywistą zdolność wspólnot lokalnych do regulowania i zarządzania, w ramach prawa, na ich własną odpowiedzialność i na rzecz ich ludności, istotną częścią spraw publicznych. To prawo jest pełnione przez rady lub zgromadzenia złożone z członków, wybranych w głosowaniu wolnym, tajnym, równym, bezpośrednim i powszechnym i mogące zarządzać organami wykonawczymi, które przed nimi odpowiadają.”

Do roku 1998 funkcjonował dwuszczeblowy podział administracyjny, administracja państwowa na poziomie województw i samorządowa na poziomie gmin. Pierwsze próby wprowadzenia powiatów zainicjowano w roku 1993, jednak ostatecznie zmiany nastąpiły dopiero w 1999 roku, kiedy to na poziomie lokalnym wprowadzono samorząd powiatowy, a na poziomie regionalnym samorząd wojewódzki. Jednocześnie zmniejszono liczbę województw z 49 do 16.

Kolejne, wprowadzone w 2002 roku zmiany dotyczyły wyborów wójtów, burmistrzów i prezydentów. Do 2002 roku włodarze wybierani byli w wyborach pośrednich. Mieszkańcy wybierali radnych, którzy ze swojego grona wybierali zarząd będący organem wykonawczym. 20 czerwca 2002 roku parlament przyjął ustawę, która zakładała bezpośrednie wybory prezydentów, burmistrzów i wójtów. Od tej pory to obywatele bezpośrednio decydowali o tym, kto będzie piastował funkcję organu wykonawczego w samorządzie.

Pierwszym wójtem Gminy Malanów, wybranym pośrednio po wyborach w 1990 roku został Stanisław Bugaj. Kolejnym był Bogumił Stawicki. W 2002 roku, już w głosowaniu bezpośrednim, wybrany został Gerard Krzeszewski, który piastował to stanowisko do 2014 roku. W 2014 roku mieszkańcy wybrali na wójta Sławomira Prentczyńskiego. W 2018 roku wójtem został Ireneusz Augustyniak, po raz pierwszy wybrany na 5-letnią, a nie jak dotychczas na 4-letnią kadencję.

Ostatnie znaczące zmiany nastąpiły w 2017 roku. Wydłużono kadencję wójtom, burmistrzom i prezydentom do pięciu lat ale zarazem ograniczono możliwość sprawowania tej funkcji maksymalnie do dwóch kadencji. Wprowadzono obowiązek transmitowania i udostępniania sesji online, wykaz głosowań musi być upubliczniony. Nowością jest również to, że Wójt zobowiązany został do przedstawiania radzie do 31 maja każdego roku corocznego raportu o stanie gminy. Raport ten rozpatrywany jest podczas sesji, na której podejmowana jest uchwała w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium.

Ustawa o samorządzie gminnym określa zakres działania gminy oraz najważniejsze zadania, które przed nią stoją.  Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują m.in. sprawy związane z:

- ładem przestrzennym;

- ochroną środowiska i przyrody oraz gospodarką wodną;

- gminnymi drogami;

- wodociągami, kanalizacją, utrzymaniem czystości i porządku;

- pomocą społeczną;

- edukacją;

- kulturą oraz kulturą fizyczna;

- porządkiem publicznym i bezpieczeństwem obywateli oraz ochroną przeciwpożarową.

Organem stanowiącym i kontrolnym jest Rada Gminy. Jej kadencja trwa 5 lat (do 2018 roku były to 4 lata). Członków rady wybierają pełnoletni mieszkańcy gminy. Rada gminy kontroluje działalność wójta, gminnych jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych. Na czele rady stoi przewodniczący Rady Gminy. Skład rady gminy zależy od liczby mieszkańców: w gminach do 20 tysięcy mieszkańców – 15 radnych, do 50 tysięcy – 21 radnych, do 100 tysięcy mieszkańców – 23 radnych, do 200 tysięcy mieszkańców – 25 radnych, oraz po 3 radnych na kolejne rozpoczęte 100 tysięcy mieszkańców, nie więcej jednak niż 45 radnych. Do zadań rady gminy należy m.in. uchwalanie statutu gminy, podejmowanie uchwał dotyczących uchwalania budżetu, wysokości wynagrodzenia wójta, planów zagospodarowania przestrzennego, lokalnych opłat i podatków. Wszystkie zadania należące do wyłącznej właściwości rady gminy reguluje art. 18. ustawy o samorządzie gminnym.

W funkcjonowaniu gminy pomagają jednostki pomocnicze. Sołectwo to jeden z tych organów. Sołectwem kieruje sołtys, który jest organem wykonawczym. Sołectwo może obejmować jedną lub więcej miejscowości, może istnieć również kilka sołectw w jednej miejscowości. Organem uchwałodawczym w sołectwie jest zebranie wiejskie.

Ogromne znaczenie dla rozwoju samorządności w Polsce miało wejście Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku. To dało samorządom ogromny zastrzyk środków finansowych. Rozpoczął się czas małych i dużych inwestycji. A wszystko po to aby poprawić warunki i jakość życia mieszkańców. Podobne znaczenie choć o nieco mniejszej skali miało wprowadzenie Funduszu Sołeckiego w 2009 roku.Fundusz sołecki to wyodrębnione w budżecie gminy pieniądze, które mają służyć poprawie warunków życia mieszkańców gminy. O przeznaczeniu funduszu sołeckiego decydują mieszkańcy poszczególnych sołectw na zebraniach wiejskich. O tym, czy w gminie zostanie wyodrębniony fundusz sołecki, decyduje rada gminy. Ma na to czas do 31 marca każdego roku, a podjęta w tym terminie uchwała dotyczy kolejnego roku kalendarzowego.

Obecnie, trudno wyobrazić sobie funkcjonowanie naszych lokalnych społeczności bez istnienia przedstawicielstwa w postaci samorządów. Nie ma wątpliwości, że bez samorządu terytorialnego nie byłoby demokratycznej i nowoczesnej Polski. Zaangażowanie, inicjatywa i aktywność osób skupionych w lokalnych wspólnotach sprawia że nasze „małe Ojczyzny” ciągle się zmieniają i rozwijają. Dzięki wydarzeniom sprzed trzydziestu lat mieszkańcy zyskali możliwość współdecydo­wania i współtworzenia najbliższego otoczenia. Zmiany dotknęły także Gminę Malanów.

Na początku lat 90-tych samorządy musiały mierzyć się z wieloma problemami i trudnościami. Gminy były niedoinwestowane. Problemy budżetowe, zaniedbania w infrastrukturze drogowej, braki w infrastrukturze wodociągowej (problemy z niedoborem wody) czy kanalizacyjnej, to tylko wycinek problemów, z jakimi mierzyli się samorządowcy w latach 90-tych. Ogromnym wysiłkiem kolejnych wójtów, samorządowców, społeczników, ludzi dobrej woli, a także dzięki wyjątkowej przedsiębiorczości mieszkańców Gmina Malanów zmieniła się nie do poznania. Te ogromne przemiany doskonale widać choćby na starych fotografiach. Patrząc na Malanów lat 90-tych widzimy połacie pól, łąk i drzew. Dziś w tych miejscach wyrosły osiedla domów, rozwinęła się duża i drobna przedsiębiorczość.

Znaczną część problemów z początków samorządu udało się pokonać. Problemy z wodą to już przeszłość. Corocznie budowane są nowe odcinki sieci, podłączani są nowi mieszkańcy. W ostatnich latach przeprowadzono gruntowną modernizację dwóch stacji uzdatniania wody, zamontowano przydomowe oczyszczalnie. Wybudowano wiele kilometrów dróg asfaltowych. Gmina dba o zrównoważony rozwój poszczególnych sołectw, a tych jest 17. W większości z nich działają świetlice wiejskie. W dwóch miejscowościach wybudowano nowe obiekty, pozostałe zostały odnowione tak, aby w pełni mogła z nich korzystać lokalna społeczność oraz stowarzyszenia. W dużej mierze to zasługa funkcjonowania od 2010 roku funduszu sołeckiego. Od początku jego funkcjonowania mieszkańcy rozdzieli niemal 3,5 mln zł. Te pieniądze w wymierny sposób przyczyniły się do zmian w poszczególnych sołectwach, a tym samym do poprawy jakości życia mieszkańców. Na terenie gminy świetnie rozwinięta jest baza sportowa. Boiska sportowe, orliki, boiska wielofunkcyjne a także hala sportowa są w stanie zaspokoić potrzeby mieszkańców i przyjezdnych. O rozwój sportu dba Ośrodek Sportu i Rekreacji, który corocznie organizuje wiele imprez sportowych przyciągających rzesze zawodników. O sferę kulturalną troszczy się Centrum Kultury i Biblioteka Publiczna. Rokrocznie organizuje wiele imprez i wydarzeń kulturalnych, zarówno dla młodszych jak i tych starszych mieszkańców. Niektóre z nich, jak chociażby Dni Malanowa, cieszą się ogromną popularnością wśród mieszkańców całego powiatu. Poza sferą rozrywkową w ostatnim czasie samorząd przywiązuje uwagę do tematu ekologii. Poza akcjami edukacyjnymi, sadzeniem drzew miododajnych, w bieżącym roku gmina zrealizowała wart prawie 6 mln zł projekt dotyczący energii odnawialnej. W efekcie 313 gospodarstw domowych wytwarza prąd, realnie przyczyniając się do ograniczenia emisji CO2. Z energii słonecznej korzysta również jedna ze szkół podstawowych. Choć przez ostatnie trzy dekady Malanów zmienił się diametralnie, to przed malanowskim samorządem nadal wiele pracy, wyzwań oraz ważnych dla mieszkańców inwestycji. Priorytetem jest modernizacja oczyszczalni ścieków, rozbudowa jednej ze szkół podstawowych oraz budowa kolejnych dróg. Chcemy tworzyć przyjazną ludziom infrastrukturę, podejmować działania, które sprawią, że wzrośnie jakość życia. Chcemy żeby naszym mieszkańcom żyło się tu dobrze, żeby chcieli tu mieszkać, by Malanów był nadal miejscem przyjaznym każdemu, kto tu zawita.

DM